2012ko abuztuaren 12an betetzen dira XX mendearen natura-hondamendi handieneko 100 urtetan. Enbatak euskal kostaldea arrakasta izan zuen 143 biktima hilkor utziz. Biktimak Lekeition(16-marinelak ziren), Elantxoben(8-etako), Ondarroan(3-etako) eta Bermeon(116-etako batez ere).

Arrantzak zenbat balio dauan. Galarrena gertatu zanean eun da sei ito ziran.

-"Ez,ez, iñork be ez eban esaten biraorik... Emen bakarrik esaten dira biraoak.... An, barriz, Antiguako Amari ta Jaungoikoari otoi egiten jakien."

-Arrezkeroztik, ¿ez al jatzu kendu izandako barru eragiña?

"-Barruko bat bateko ikerea, zuek barruko zirrarea diñozuena, kendu al dodan?

"A igarota gero uber egitera joan nintzan Lekitioko irlara ta ikusiaz baga austuak, nire gañera etozala, eztakit ze pisua sentitu neban gorputzaren barruan; dakitena da erropea bildu, jantzi ta eztot gure geiago uger eiterik. Urte asko igaro arren."

1912-ko GALarrena

"Angoa ikaragarria izan zan bai, ikarragarria. Iñork ez eban biraorik botaten; emen bakarrik egiten da ori; an, baña, danak egiten eutsien otoi Antiguako Amari ta Jaungoikoari. Otoi, ez norberarentzat, gelditu ziranentzat baño".

Juan Cruz Eskurza, eriotzatik salbatu zanak, eriotza ain urrean ikusi ta besakartu ebanak, ezeutson gertatukoari garrantzi andirik emoten ta ez eban arrotuten bere burue, ez eta loratu bere esanaldiak.

Millaka bokarta edo ta atun ale batzuen arrantzatzea kontatuko leuken apaltasunegaz aritu jakun kontatze bere jardunaldia ,jardunaldi ikaragarria sinistu ezinekotzat artuz, gizon orren aotik entzundakoa, bizitzak emon eutsozan gorputz gogoen adore ta kemena, ordu ta egunetako larritasun ta nekeetan.

-"1.912 ko amaikagarrenean urten genduan Lekeitiotik "San Nikolas" ontzian, atun arrantzara.

"Ni patroia nintzan eta nigaz beste sei gizon etozan: Julian Abascal, Victor Laca, Pascual Bengoetxea, Juan Bermesolo ta Manuel Sardinas. Bi eztagoz! 

Eztago beste iñor, ni izan ezik. Esan gure dot, bi falta dirala.

"¿Euren izenak? Enaz gogoratuten, enaz gomutetan. Orretiko bat, ….anaia zan.

 -Baña¿ zetarako izenak? "Itsaso sakonera joan ziran euren izen, bizitza, asmo, poztasun eta neke guztiekaz. ¡Au irunstea itsasoana! Eta ondiño be, arrantzaleagaitik esaten dabe; esaten diraue…

"Gizon batzuk bearrezko lan barik egoteari buruz berbaz dabiltza, arrantzagaitik ez palitz ezertarako izango ez litekezenak.Batzuek apartekoak dirala

esanarren, ez dira alangoak, naiz eta orren bidetik ibilli.

"Eta,zuek, arrantzaleok, aizeari beti begira zagozienok nork lagunduten dautzue? Gaur egunez, ba dirudi zeozer egin gurean dabiltzala, baña oraindik, arrantzaleak ikusiko dabe euren etekiña ez dala ordainduten bear dan neurrrian.

"Ba nindoan esaten zelan urten genduan Lekeitiotik illeko amaikan. Bilboko ipar aldetik 28 millara gengozanean egoaize ta itsas barea egoan.

"Illun abarrean, denbora ona ikusiaz, gauberako zapiak jatsi genduzan. Baña bederatziak inguruan euri-galarrentxua asi izan, geroago ta geiago ta indartsuago egiñik.

Ori ikusita, esan neban: goratu bearko dira belak. Ta ontzi aurreko txikia, sei barakoa, goratu zan, Bilbora joateko, ekaitzetik iges egiteko.

"Gero ta indartsuago egiten eban aizea. "Itsasukaldia dakar" esan neban susmatzen genduana ikusiaz.

"Zerua baltz-baltzitu zan, ezer be ezan ikusten eta orro ikaragarriak egiten ebazan itsasoak. Danbada batek konpasa eroan euskun ta urez bete zan ontzi gaña.

"Izutu giñan galduko giñalakoan pentsatuz. Gure izua, ezereza, itsututa, ezer ikusten ez zalako; gortuta, itsasoa askaturik ta etxeen añako bagakaz, bata besteagaz jarraiean egiten eben zarateagaitik, ezin gendun etzun ezer bere.

"Bakartadean, itsas-ukaldi barria etorri jakun ontzi aurretik eta zerura begira ipiñi euskun ontziaren gilla, ta arrantzale guztiok jausi giñan itsasora ontziaren atzeko amuratik zear.

"Zuok legorrean beti bizi zarienok, lur-ikararik be ezetuten ez dozuenok, ezin dozue igerri a zer dan. 

San NICOLAS Txaluparen MASTIL-a, JUAN DANIEL ESKURZA Aboitiz eta beste lagun bi HELDU ZiriEN TOKIAN

"Ogeita amar oñeko ta andiagoko ontziak be, txirikelan antzera dabiz ur ganean. Jakizue orrelango olatu ugari ta eten bakoakaz, itxaso asarretuan ezer gitxi dirala gizonak ur azalean.

Euretarik batek lortu eban ontziaren gillara igotea eta bertan geratzea…

"Nik itxaron neban, txalupea itsasoaren zastadan batek, guk zeozer lagunduz, lengo eran ipiñiko ebala ta eusteko eskatu neutsien mutillei. Ikusi neban mastari gogor oratuten neutsan itsas blastadak etorterakoan.

"An iñork be ez eban berba gogorrik esaten. An otoi egiten genduan, danok erregutu, Gure Ama Birjinia Antiguakoa, libra gagizuz entzuten zan danean, otoitzagaz olatuen zarata gainditu gurean lez.

"Apurka apurka, emoten eban gero ta urrinago egozala otoitzlariek…

Nik uste neban deriban ioiazala, danak bizirik Azkenez eneban iñoren otoitzik entzuten bakarrik itsasoaren eta aizearen zarata, itxaso gaiztoarena ta aizea gizaki txar baten antzera berotuz jeloskor antzera, ekiten gure aurka.

"Illunetan be ikusten neban gillan egoan gizona eta esan neutsan alde egiala andik besoak apurtu eikiozalako lema kutxak. Eta beingoan, ni negoan lekura jauzi egin eban. Victor Laka arrantzalea zan, eta nire masteari oratu eutson.

Geroago baten Bengoetxea etorri zan.

"Iru giñan eta gure itolarria luzatzeko, sumendia zirudien itsasoak beste masti bat urreratu euskun. Olantxik, eta gogor eutsiaz olatu bildugarriei, San Nikolasen Kurutzea eratu genduan.

"Geroago beste lagun bat etorri jakun,Victor Basterrika, len gogoratuten enebana. Onek kurutzearen beso bateri oratu eutson, baña, gixajoa, laster desagertu zan. Denbora gitxiko laguna.

Lelotute lez egoan eta ordu lauren barruen, jausi ta itsaoan zabaldutako ur zuloan, beronek agoa atoan itxi ostean, ondo zaindu gurean lez, betirako desagertu zan, illuntasun utsean.

"Orduan barriro entzun nebazan ontzia onean geldituko zala ustez, burrukan ebizenen otoitzak. Ez dakit ilusioa ote zan edo ta esnatuz amesetan egiten oi dana…

"Ta barriro be itsaroaren eta aizearen orroak bakarrik entzuten nebazan. Ai bat bere ez. Biraorik be ez. Gizonenik bapez.

"Meza bat atara dagiola Antiguako Amari salbatzea lortzen dabenak". Alan esan genduan guk. Gaubea ogeita amar urtekoa egiten jakun. Eguna argitutea gure genduan, ura ta zerua ikusteko gitxienez. Eguna argitutea gure genduan. Eta eguna eldu zan ekaitz odoltsu biurtuaz.

"Egun sentian jabetu giñan kurutzea askatu zala mastak banadurik.¡Adi mutillak! esan neban, itsaso ederra datorrenerako. Kurutzea lotu bear da!

"Olatuak ikarragarriak Kaleko etxeak lango andiak ziran.Eta gure aurka asarre bizian joten eben, besteak lez iruntsi ezin ginduzelakoan.

"Mastari ondo elduta irauten genduan ur gazirik ez edatearren arnasa artu barik itsas danbadak joten ginduzanean. Itsasoak alan da be, gure itomena bere zastadakaz luzeagotuz, konpondu eban askatuta egoan gurutzea.

Iru gizonok alkar besakarturik gengozan, estu estu eginda, ta errezetan beti.

"Amairugarrengo eguerdian Laka gixajoak esan eustan: Ene, Daniel nik ezin dot geiago! "Eutsi "esan neutsan, bermeotarren bat etorriko da laguntzera. Nik uste neban galdu giñala eta arribada bidean bermeotarrak lagunduko euskuela. Esaiok nire aite ta amari, ezin genduela geiago, barriro esan eustan.

"Itsas danbada indartsuak mastatik zortzi metro arago jaurtin eban eta ondoratu zan arri baten erara, berunezkoa asarre bizian jaurtitakoaren antzera. Desagertu zan tokira begiratu neban…. "Egun bi lenago gure semeei ogia eroateko osasuntsu urten genduan zortzi gizonetik bi bakarrik geratu giñan. Andik ordu bi barru ba diñost Bengoetxeak: "Lengusu , guri be eldu bear jaku.

JUAN DANIEL ESKURZA Aboitiz

" Ez zaitez lelotu, bateon bat agertuko da, eutsi. Bear bada Frantziko ondartzara joango gara ta ez gara geldituko legorrean sartu arte. "Itxaropen ustela nirea! Andik gitxira amesetan asi zan. " Au antxoen ta sardinen tinturea, esan eustan. Nik txorakeri bat zalakoan esan neutsan: Ezta au barre egiteko lekua. Arretatsu jarri nintzan esandakoagaitik eta atzamar bat ipiñi neban begien aurrean eta eta ez neban ezerbere ikusi.

"Itsas danbada barri batek ogeta amar metroraño jaurti eban, mastara itzuliaz. Beroneri oratu eutson gogor, bere itolarrian egurra eskuakaz arraskatzen ebala gorputzaren laguntza lortu naiean, il agiñean dagozanen arimeak beragandik alde egiterakoan lez. Beste olatu danbada batek iltamuen egoanaren aurka bota ninduan, baña mastarrera oraturik iraun neban itolarri luzean.

"Amairugarrenetik amalaugarrenera bitarteko gau osoan bakarrik iraun neban erraldoi baten zigor gogor baten zartakoak eroanaz. "Egun sentian Lekeitioko legorra ikusi al neban: bisiguaren ondartza arrantzaleok Arritxu izenaz ezaugun doguna.

Lekeition-nerekiko nion- uste izango dabe besteakaz itorik ondoratu nazala euren antzera, ta ez dakie emen nagoenik. Ikusi nebazan, geroago jakin nebanez, amalaugarrenean galdutakoen billa itasoratu ziran ontziak. "Oraindik itsasoa zakartxu egoan. Igarotzen ikusi nebazan.

Oiukatu neban, besoa gorantza neukala, keñuak egiñez, baña arrantzaleak alde egiten eben ni ikusi barik. Itsasoko txori "txurrinak" buru ta lepo gañean ezarten jatazan, sorbaldak, baña,zainduz. Baita antxoa txikiak adiskidetu jatazan, berna artean ibilliz atun jazartzailleetatik igeska.

"Goizeko amarretan igaro zan Lekitioko "Antiguako Ama" ontzitxua, Nikolas Gorostiola.nagusiakin.

"Iñork be ez nindun ikusi. Barriro oiukatzen neban, besoak eragiñez. Baña iñor ez zan nigaz konturatzen. Baltz edo zurira jokatuten ebizela antz emoten eben, bizitza ta eriotzea nork galduko ote eban tongo egiñaz....

"Korronteak eroaten ninduan, logure andie ta egarri bizia neukazan. Kokotea minduta neukan, askotan ontziren bat etorten zan edo ez, begiratzeagaitk.

"Lasaituteko, ukubile batuaz oratuten neutson kurutzeko mastari, orren gañean beste ukubille ta gañean okotza ipinten nebazan, burue lasaituteko "Egarri nintzan eta logure. Au mingarria! Euki leikezen logurea ta egarria, baña ez gosea.

Arratsaldean Deba ta Getari aurrean jarri nintzan. "Ipar aldetik Ondarroko ta Lekeitioko ontzitxuak igaroten eben galduen billa. Sartalde aldetik Donosti ta Getarikoak.Eta ni, salbaziñoa ain urrean ikusten! "Eskatu, otoitz egiten neutson Antiguako Ama Birjiñari, ikusi nengiela salbatzera urten eben arrantzale areik. "Asuntziñoko Ama Birjiñaren goizean ikaratu nintzan. Jaia zan, egun andie, kofradiaren bandera egune, arrantzarako ontzi guztiek geldi egotekoak.

Ez neban itxoiten nire erritarren laguntasunik.

Alan da be, Donostian egoazan ontziak etorri zitezkean laguntzer. Olangorik ezean, zer gertatuko leuskikedan urartean ainbesteko iltamu luzean ? "Uste neban, barriz, Frantzira elduko nintzala, besterik ezean, salbaziñoa lortzeko. Egun ederra goizetik, Ama Birjiñaren egunekoa. "Mamelenas" bikotea ikusi neban amar milla ta erditara kostaldetik.

Baporeak zuzenean etozan nire mastarantza (garantza). "Edo artzen ninduen edo ta betiko ondoratu.Baña legorrerantza ekin eben, ni nengoan lekutik iparralderantza. Oiu ta oiukatu neban egundo neure bizi guztian egin enabenez, bizitzarako bidea "Mamalenas Baporeetan" ikusten nebalako. Ez eustien entzun eta iru millaraño aldendu ziran nigandik ipar alderantza.

Juan Daniel Eskurza donostian

"Baña,ara, ikusten ditut zelan datozen niganantza, etorri be zuzen zuzenean "Txurrinek" okertu zituzten, bear bada, baporeko arrantzaleak eta "txurrinegaitik" etozan niganantza. Bai 9 ta 12 bikotekoak, urreratzen egozan eta oiukatu neban "eup" gure zantzoagaz.

Or, nire bizia. Eta goratuten neban besoa. "Orduan zigurtatu nintzan gainditu nebala. Ikusi neban zelan ontziko nagusiak erantzuten eustan ontziko zubitik etxoteko esanaz. Bada ezpadan barriro oiukatu neban, egia zala ziurtatu gurean. "Itsas ontziko gizonak, brankatik txopera ebiltzan korrika zeozeren billa. Orduan bai, eskerrak emon neutsozan Antiguako Ama Birjiñari. Ziur nengoan.

Txaketoia erantsi ta ajola gitxikoak jatazan gosea ta egarria, bizia eskuratzen eustielako. Gosea eriotza gogoratzen eustana eta egarria espanak bustiteko eskatuten neban euria. "Baporetik bote bat jatsi eben eta niganatu ziran. Nik esku biek luzatu nebazan brankara, sugarretik igeska lez luzatuz. Ikaragarrizko erasoaren salbabide bakarra zan eta. "Txalupara igon ninduen, eta andik guztien artean itsasontzi ganeraño.

Ez nekien zelan nengoan. Gose nintzala eta logure nintzala, ondotxu nekian. Ba nekian be, Santa Klara egunezkeroztik bizi nebazan ordu txarrak, garbitokian bertan be eroan eziñak zirala. "Ontzira igonda da gero, edaritzat kafe ardoagaz nastuta emon eustien, ta ardo ta kafe nastu geiago be. "Nire gogoa zan arrantzan jarraitu egiela, baña ez ninduen itxi bakarrik eta nasara itzuli giñan.

Amado itsas nagusiak aginduten eban "Memelenas 12" ean. Beingo batean erre neban zigarro bat, ta gurago neban izan balitz bat, baporetik legorreraño. "Mamelas 9en San Nikolasen Kurutzeko masta bildu eben, salbabide izan jatana.

JUAN DANIEL ESkURZA ABOITIZ-en SALBAMENDUA, 1912-KO Galarrena (ENBATA)

Nasan erri guztie zai egoan nire salbaziñoaren barrie jakinda. " Ni joan, itsasoan irurogeita amar orduko martirioa euki ostean! Telegrama bat bialdu neban Pedro Kalzakortak "Amuenean" zaindu nindun. Nasan, Ikasategi sendagillea etorri jatan.

Garbitu eta klinikara eroan ninduen. Urrengo egunez bazkarie ekarri eustien, apurke apurke artzeko ta ardo pitin bat. Amabost egunez gaxorik egon nintzan. "Irailleko lenengoan Lekeitiora itzuli nintzan, nire etxera, barriro arrantzan egiteko, itsarora egin bear dodalako, Erregeak bere txaluparen itsasgizon izategaitik emoten daustan sariari lagunduteko.

"Arpidetza egin zan. Kotxe baten ibilli ninduen, besoan lazu bategaz, abesti ta abarrekaz ospatuz. Errepartoa izatean iñor be ez zan gogoratu nigaz. "Egin zanak ontzi batzuetarako balio izan eban erregeari eskerrak."

Munetxek euskeratuta